In juni 2014 vond er in het Grevenbroekmuseum een uniek moment plaats. In de elektronisch beveiligde vitrinekasten werd door de medewerkers van het museum het eeuwenoud koningszilver van twee Achelse schutterijen tentoongesteld voor de bezoekers. De symbolen van een rijk Achels cultuurleven van twee schutterijen uit de vorige eeuwen werd op die wijze herenigd (zie foto beneden). Het koningszilver – ook wel breuk genoemd – is het belangrijkste bezit van een schutterij. Het koningszilver bestaat uit zilveren schildjes en een zilveren vogel, aan elkaar bevestigd met zilveren sierkettingen.
Grevenbroekmuseum
Het is de koning van de schutterij die de eer krijgt om het rijkste bezit van een schuttersgilde te dragen. Het duidt de waardigheid van de drager aan. Koning worden in een schuttersvereniging was dan ook een bijzonder gebeuren en moest met een uitzonderlijk teken worden beloond.
Bij een schutterij word je koning wanneer er op een vogel in de schietboom wordt geschoten. De schutter die onder de schietboom staat en met de zware buks – weegt liefst 15 kg – de vogel naar beneden haalt, wordt uitgeroepen tot koning. Met het nodige ceremonieel wordt het koningszilver dan over zijn schouders gehangen. Het was gebruikelijk dat elke schutter die de koningsvogel afschoot een zilveren plaat gaf met het jaar van zijn koningschap en zijn naam.
Geschiedenis
De oprichtingsdata van de Achelse schutterijen zijn niet bekend, doch liggen waarschijnlijk in de 15e en 16e eeuw.
Schuttersgilden bestaan sinds eeuwen. Ze werden hoofdzakelijk opgericht om de mensen destijds te beschermen of te “beschutten”. Zij overleefden oorlogen, revoluties en omwentelingen. Zij hebben moeilijke en gelukkige perioden meegemaakt: perioden van erkenning, perioden dat zij verboden waren.
Vanaf de elfde eeuw ontstonden er overal steden met vrijheden, voorrechten en eigen organisaties. En in die tijd ontstonden ook de meeste plattelandsgemeenten. De buurtschappen leverden ieder een burgemeester en zoals in de steden werd er een militie opgericht, die toelagen kreeg, een lokaal, schietterrein en vaandel. De kandidaten moesten zich oefenen in de wapens en zo ontstonden er vanzelf schuttersgroepen, die ingericht werden volgens de toenmalige gildeopvattingen. Dat was dus met dekens en keure, met patroonheilige en feestmis, vaak ook met een eigen altaar, met gildemaaltijden, met vlag en optocht.
De oorspronkelijke opdracht van de schutterijen was er dus een van militaire aard. In 1401 riep prins-bisschop Jan van Beieren bijvoorbeeld de milities van Hasselt, Borgloon, Bree, Bilzen en Beringen op om de Heerlijkheid Grevenbroek te belegeren.
Later werden de schutterijen meer en meer parade-instellingen en tenslotte folkloristische groepen, die kermis en processies opluisterden en dan fier opstapten met hun oude wapens en zilveren platen, als dragers van een schoon stuk verleden.
De Franse Revolutie in 1789 zal de schutterijen wegvegen met de andere gilden en ambachten. In de Kempen en het Maasland zullen ze na die storm echter taai heropleven. Ook in Achel was dat het geval.
Na de nederlaag van Napoleon in de slag van Waterloo in 1815 werden onder het Hollands bestuur van Willem I de twee Achelse schutterijen met de buks heropgericht: “Sint-Monulfus en Gondulfus” en “Sint-Anna”. De schietboom stond in het gehucht het Ven (huidige rotonde Schutterijstraat/Oude Pastorijstraat).
Toen er een einde kwam aan de activiteiten van de oude Achelse schutterijen werd het koningszilver en enkele dekenbanden (een deken was een bestuurslid van de schutterij) in bewaring gegeven aan het gemeentebestuur van Achel en later Hamont-Achel.
Het kostbare zilver bleef al die tijd bewaard in het gemeentehuis van Achel, meer bepaald in de trouwzaal op de eerste verdieping en later in de foyer. Tegenwoordig heeft het een mooie plaats gekregen in het Grevenbroekmuseum.
Al die tijd werd het bewaard in het gemeentehuis van Achel, meer bepaald in de trouwzaal op de eerste verdieping en later in de foyer. Op te merken valt dat de koningsvogel en de schildjes van schutterij Sint-Monulfus- en Gondulfus mooie replica’s zijn.
Schutterij Sint-Anna
De “Sint-Annagilde" heeft opgehouden te bestaan omstreeks 1908. Het originele koningszilver bleef bewaard: een prachtige zilveren vogel en vier oude platen of schildjes.
Deze zilveren plaat is identiek aan een van de vier platen van de schutterij Monulfus en Gondulfus.
– Onderaan in het midden staat: S. Anna – Rondom de plaat in wijzerzin: Joannes Christiani Pastor in Achel dedit A° 1646.
De oudste plaat dateert van 1646 en werd geschonken door de toenmalige pastoor van Achel, Joannes Christiani (Jan Korstjens). De afbeelding draagt twee figuren onder een baldakijn: O.L.Vrouw met kind op de schoot en Sint-Anna met een appel in de rechterhand.
De tekst op de plaat:
“DESE PLAET *HEBBEN VERERT* MATHYS MATHYSSENS* CAPITEYN VAN S ANNA SCHUTTERYEN EN CHATARINA LODEWICK SYN HUYSVROUW A° 1729”
Gedreven plaat met eikenloofversiering. In het midden de afbeelding van Sint-Anna, zittend onder een baldakijn met appel in de rechterhand
Zelfde uitvoering en afbeelding als vorige. De tekst luidt als volgt: DESE PLAET HEEFT VERERT DE COMPAGNIE ANNO 1729. De achterkant van de plaat heeft een ingekraste tekst: PETER JOANNES J...
De koningsvogel uit gesmeed zilver, staat op een stok met toegevouwen vleugels, gekroond en halsband. Om de poot hangt een kettinkje met lelie. Waarschijnlijk is dit de top van een verloren plaat.
Het jaartal 1646 maakt duidelijk dat er voor dit jaartal al een Sint-Anna schutterij was in Achel. De juiste stichtingsdatum is onbekend.
Vaandel schutterij Monulfus en GondulfusSchutterij Sint-Monulfus en Gondulfus
De schutterij Monulfus en Gondulfus heeft het volgehouden tot na de oorlog van 1914-18. Een laatste keer is ze nog opgetrokken in 1926, bij de viering van het 25-jarig burgemeesterschap van Graaf Cornet de Peissant.
Van deze schutterij bewaart Heemkundekring Achel een mooie vlag met als jaartal 1913.
Het originele oude zilverwerk van Sint-Monulfus en Gondulfus was lange tijd onvindbaar. Tijdens de Eerste Wereldoorlog had Isidoor Willems het in de grond verborgen, om te vermijden dat de Duitsers het zouden meenemen. In 1927 werd het teruggevonden door Frans Achten bij het planten van een fruitboom in de huidige Generaal Dempseylaan. Eén van de schildjes werd toen door een spadesteek beschadigd. (een horizontale breuk in het midden van het schildje bovenaan).
Het originele oude koningszilver werd door dokter Louis De Bont in de jaren '50 van vorige eeuw gekocht bij een Nederlandse antiquair. Hoe de Achelse huisarts eigenaar werd van het koningszilver heeft hij aan ondergetekende verteld.
Koningszilver Monulfus en GondulfusDokter De Bont werd in de na-oorlogse jaren van WO II door de norbertijn Stalmans uit Sint-Huibrechts-Lille erop attent gemaakt dat er bij een antiquair in het hoge noorden van Nederland koningszilver te koop was met schildjes met de namen van de patroonheiligen Monulfus en Gondulfus. Prelaat Stalmans ging er van uit dat het koningszilver van de schutterij van Sint-Huibrechts-Lille was.
Deze gemeente had immers dezelfde patroonheiligen als Achel.Toen dokter De Bont zijn licht ging opsteken bij de antiquair, stelde hij vast dat het om het oude koningszilver van de Achelse schutterij Sint-Monulfus en Gondulfus ging.
Wetende dat het hier ging om zeer waardevol zilverwerk uit Achel, kaartte dokter De Bont dit aan in het college van burgemeester en schepenen van Achel (Dr. De Bont was toen schepen).
Dr. De Bont zei me toen letterlijk: “Het was op het einde van een vergadering van het college dat ik een mogelijke aankoop door de gemeente Achel aankaartte. Het college toonde geen belangstelling. Ze staken een sigaar op, namen hun hoed van de kapstok en vertrokken. Toen heb ik besloten om het zelf aan te kopen. Mijn vrouw heeft nooit geweten hoeveel ik daarvoor ooit betaald heb. Het was alleszins een zeer hoog bedrag”. Volgens Dr. De Bont heeft de gemeente Achel nadien een replica laten maken van het oude koningszilver.
In de notulenboeken van het college en de gemeenteraad van Achel – periode 1935-1960 is er nergens een verwijzing te vinden van de aankoop van koningszilver.
Het oude koningszilver bevat vier schildjes en een koningsvogel.
Het schildje waaraan de koningsvogel hangt is identiek als een schildje van het Sint-Anna konngszilver. In de achterzijde is volgende tekst gegraveerd:
Donné a la Confrairie St. Monulphe et Gondulphe a Achel,
Par Madame la Douairière de Hubens Libre Baronne du St. Empire Grande de Hongrie, Dame d'Achel et Lille St. Hubert & c & c & c 1778
In deze zilveren plaat zijn de patroonheiligen St. Monulpfus (links) en St. Gondulphus (rechts) gegraveerd, ieder afgebeeld met een staf en een kerkje. Boven de patroonheiligen sloeg de zilversmid zijn initialen PG. De horizontale lijn onder de voeten is de beschadiging van de spadesteek. Aan de achterzijde werd deze scheur gesoldeerd.
(De zilversmid Govaert Pieter, geboren te Brugge in 1707 en overleden in 1764. Pieter Govaert legde de eed van deken af in 1750. Zijn merkteken is PG met een cirkel errond).
Het schildje, links, is een mooi gedreven plaat met de afbeelding van St. LAURENTIUS, met rooster.
Daaronder de naam van de schenker: LAURENTIUS CORSTIENS A° 1753.
Het vierde schildje is even groot als bovengenoemd schildje, Onder de afbeelding van de gekroonde O.L. Vrouw met kind en scepter: S. MARIA LAURENTIUS CORSTIENS AA° 1753.
De zilveren koningsvogel staat op een stok, is gekroond, heeft toegevouwen vleugels en draagt een halsbandje.
Het Dokterstraatje
Inhuldiging DoktersstraatjeAls eerbetoon aan de eerste Achelse huisarts Dr. Louis De Bont werd op 30 april 2006 het kerkepad tussen Generaal Dempseylaan en Mortel officeel tot Dokterstraatje ingehuldigd. Het initiatief tot deze inhuldiging kwam van het stadsbestuur van Hamont-Achel.
Tijdens de receptie in de foyer van het gemeenschapshuis (voormalig gemeentehuis) schonk Dr. De Bont het originele koningszilver van de schutterij Monulfus en Gondulfus aan de Achelse gemeenschap. De stad Hamont-Achel is dus eigenaar van dit zeer waardevolle koningszilver.
Het koningszilver van de oude schutterijen Sint-Anna en Monulfus en Gondulfus is te bezichtigen in het Grevenbroekmuseum, Generaal Dempseylaan 1 te Achel.
Dit artikel werd gepubliceerd in het tijdschrift “De Achelse Kapetulie” van Heemkundekring Achel – Jaargang 27 – nr. 3 – September 2014
Tekst: René Winters